ترجمه
اگر پیامبر را یارى نكنید، همانا خدا آن زمان كه كافران او را (از مكّه) بیرون كردند یارى كرد، در حالى كه او نفر دوّم از دو تن بود، زمانى كه آن دو در غار (ثور) بودند، (پیامبر) به همراهش (ابوبكر) مىگفت: اندوه مدار كه خدا با ماست. پس خدا، آرامش خویش را بر او نازل كرد واو را با سپاهیانى كه آنها را ندیدید یارى كرد و سخن و طرح كافران را (كه قصد كشتن پیامبر را داشتند،) پستتر (وخنثى) قرار داد وكلمه (و اراده) خداوند (براى نصرت پیامبرش،) برتر (و پیروز) است و خداوند توانا وحكیم است.
نکته ها
آیه، اشاره به توطئهى خطرناك مشركین براى كشتن پیامبرصلى الله علیه وآله دارد. در داستانِ «لیلة المبیت» از هر قبیلهاى شخصى آماده شد و تصمیم گرفتند شبانه پیامبر را بكشند. آن حضرت، علىبن ابىطالبعلیهما السلام را به جاى خود خواباند و شبانه همراه ابوبكر به سوى غار ثور رفت. كفّار در تعقیب پیامبرصلى الله علیه وآله تا در غار آمدند، ولى با دیدن تار عنكبوت بر غار، منصرف شدند و برگشتند و پیامبرصلى الله علیه وآله پس از سه روز به مدینه عزیمت فرمود. در آن مدّت، غلام ابوبكر، (عامربن فهره) براى آنان غذا مىبرد و علىعلیه السلام مقدّمات سفر به مدینه را فراهم مىكرد. پس از سه روز، سه شتر آماده شد و پیامبرصلى الله علیه وآله، ابوبكر و راهنما، عازم مدینه شدند. [71]
چند سؤال و جواب
سؤال: آیا همراهى ابوبكر، براى دفاع از جان پیامبرصلى الله علیه وآله بود؟
پاسخ: یك پیرمرد در برابر بسیج عمومى مشركان، چه دفاعى مىتوانست بكند؟
سؤال: اطلاق كلمهى «صاحبِ پیامبر» در آیه به ابوبكر، نشان لیاقت او براى جانشینى پیامبرصلى الله علیه وآله نیست؟
پاسخ: كلمهى صاحب، مفهوم لایق ندارد. گاهى دو نفر با دو فكر و سلیقه و روش متفاوت، مصاحب مىشوند. چنانكه در آیه 37 كهف مىخوانیم: «قال له صاحبه وهو یحاوره» با آنكه میان آن دو نفر تفاوت بسیار بود.
سؤال: اینكه از میان همهى اصحاب، تنها ابوبكر با پیامبر بود، آیا این بالاترین ارزش براى او نیست؟
پاسخ: همان شب، علىعلیه السلام هم در بستر پیامبر خوابید. ابوبكر آن شب به خاطر وظیفه، همراه پیامبر بود. دو نفر دو وظیفه انجام دادند.
سؤال: ترس ابوبكر بر جان خودش بود یا بر جان پیامبرصلى الله علیه وآله؟
پاسخ: اگر بر جان پیامبر نیز ترسیده، وظیفهى هر مسلمان است كه در موقع خطر، نگران حال رهبر باشد.
سؤال: اصحاب كساء كه فضیلت دارند، پنج نفر بودند و اصحاب غار دو نفر، آیا این خصوصىتر و مهمتر نیست؟
پاسخ: دعاهاى پیامبرصلى الله علیه وآله براى اصحاب كساء كه اهلبیت او بودند و در تشهّد هر نماز بر مسلمانان واجب است بر آنان صلوات بفرستند، هر شب و روز و همیشه و همه جا، حساب این دو صحنه را جدا مىكند.
سؤال: در این آیه پیامبر مىفرماید: «انّ اللَّه معنا»، پس خدا با ابوبكر است. آیات دیگر، خدا را با متّقین و محسنین مىداند. پس او نیز از متّقین و محسنین است؟
پاسخ: مادامى كه انسان در مدار احسان و تقوا باشد، خدا با اوست، ولى اگر از مدار خارج شد، مشمول لطف خدا نیست. باید دید مسیر حركتها، موضعگیرىها، عكس العمل در برابر غدیر خم و بیعت به كجا انجامید؟
سؤال: آیه مىفرماید: خدا بر او (ابوبكر) آرامش نازل كرد، آیا این امتیاز نیست؟
پاسخ: در این آیه، پنج ضمیر است كه همه به پیامبر بر مىگردد، چگونه ضمیر «علیه» به ابوبكر برگردد؟!
71) تفاسیر المیزان و درّالمنثور.
پيام ها
1- اسلام وابسته به حمایت ما نیست، حامى اسلام خداست. پس به نصرت خود مغرور نشویم. «الاّ تنصروه»
2- خداوند پیروزى مسلمین را در تبوك تضمین كرد. «الاّ تنصروه فقد نصره اللّه»
3- پیروزىهاى مسلمین، نمونهاى از قدرت الهى است. «على كلّ شىء قدیر الاّ تنصروه فقد نصره اللّه»
4- خروج پیامبر از مكّه، به خاطر جوّ ارعاب وتحت فشار قرار دادن كفّار بود. «اخرجه الذین كفروا»
5 - اگر خدا اراده فرماید، اشرف المخلوق (پیامبر صلى الله علیه وآله) را با اوهن البیوت (تار عنكبوت) حفظ مىكند. «اذ هما فى الغار...»
6- آرامش و اطمینان، هدیهى الهى است و با ابزار مادّى فراهم نمىشود. «فانزل اللّه سكینته»
7- فرشتگان به فرمان خدا، مؤمنان را امداد مىكنند. «ایّده بجنودٍ لمتروها»
8 - هجرت، سبب عزّت اسلام و فروپاشى كفر است. «اخرجه... كلمة اللَّه هى العلیا»
9- ارادهى خداوند، برتر از هر اراده و خواستهاى است. «كلمة اللَّه هىالعلیا»
10- نیروهاى استكبارى، در مقابل مؤمنانى كه سكینه و اطمینان دارند، با همهى تخصّصها و امكاناتشان عاجزند. [72] «جعل كلمة الذین كفروا السفلى»
11- عزّت و اعتلاى كلمة اللّه و خنثى شدن توطئههاى كفّار، نمودى از عزّت و حكمت خداوند است. «فقد نصره اللّه... انّ اللّه عزیز حكیم»
72) اشاره به آیهى 30 سوره انفال «واذ یمكر بك الذّین كفروا ...»