ترجمه
(منافقان) به خدا سوگند مىخورند كه (سخنى كفرآمیز) نگفته‌اند، در حالى كه قطعاً سخن كفر(آمیز) گفته‌اند و پس از اسلام آوردنشان كافر شدند و تصمیم به كارى (كشتن پیامبر) گرفتند كه به آن دست نیافتند. و جز اینكه خداوند و پیامبرش آنان را از لطف خویش بىنیاز كرده، عیبى (براى پیامبر ومؤمنین) نیافتند (با اینحال) اگر توبه كنند، برایشان بهتر است واگر روى بگردانند، خداوند آنان را در دنیا و آخرت به عذابى دردناك گرفتار مىكند ودر روى زمین هیچ دوست و یاورى برایشان نخواهد بود.
نکته ها
در آیهى 66، از قول پیامبر به منافقان چنین آمده بود: «كفرتم بعد ایمانكم»، در این آیه خداوند مىفرماید: «كفروا بعد اسلامهم»؛ پیامبرصلى الله علیه وآله تعبیر «ایمان» داشت و خداوند تعبیر «اسلام»، زیرا پیامبر طبق ظاهر، آنان را مؤمن مىدانست، امّا خداوندِ آگاه از اسرار، آنان را مسلمان مىداند، نه مؤمن. [123]
آیه، شامل همهى توطئههایى مىشود كه منافقان بر ضدّ پیامبر و اسلام داشتند، ولى اغلب تفاسیر شیعه و سنّى به توطئهى «لیلة العقبه» اشاره كردهاند كه منافقان براى كشتن پیامبر در گردنهاى كمین كردند تا شترِ پیامبر را رَم دهند، امّا توطئهى آنها كشف شد و به مقصود خود نرسیدند. «همّوا بما لم ینالوا»
نقل شده است كه هنگام سخنرانى پیامبرصلى الله علیه وآله در تبوك، منافقى به نام حلاّس گفت: اگر پیامبر راست بگوید، ما از الاغ بدتریم. یكى از اصحاب (عامربن قیس) این جسارت را به پیامبر خبر داد. رسول خداصلى الله علیه وآله احضارش كرد. او انكار مىكرد و عامر مىگفت كه دروغ مىگوید و او چنین گفته است. به دستور پیامبر، هر دو نزدیك منبر سوگند یاد كردند، امّا با نزول این آیه، منافق رسوا شد. [124]
123) تفسیر المیزان.
124) تفسیر المیزان.
پيام ها
1- دروغگویى وسوگند دروغ، از نشانههاى منافق است.«یحلفون باللَّه»
2- منافقان ناسپاسند، آنان در سایهى اسلام به جایى رسیدهاند، امّا دست از عیبجویى و بدگویى بر نمىدارند. «و مانقموا الاّ ان اغناهم اللَّه...»
3- آوردن نام رسولاللَّه در كنار نام خدا و نسبت دادن كارى به هر دو، شرك نیست. «اغناهم اللَّه ورسوله»
4- سرچشمهى فضل، تنها خداست. «من فضله»، ونفرمود: «من فضلهما» [125]
5 - اسلام، علاوه بر تربیت فكرى و اخلاقى، وضع مادّى زندگى را نیز بهتر كرد. «اغناهم اللَّه ورسوله»
6- راه توبه حتّى براى آنان كه نقشه قتل پیامبر را كشیدند، باز است. «فانیتوبوا»
7- منافقان، در دنیا نیز عذاب مىشوند، چون نظام علل و اسباب جهان بر پایهى صدق است. «یعذّبهم ... فى الدنیا» (گندم از گندم بروید، جو ز جو)
8 - عذاب منافقان در دنیا؛ بىپناهى، سرگردانى و وحشت درونى است كه همواره مضطربند. [126] «یعذّبهم... فى الدنیا»
9- منافقان سرانجام بىیاورند، تشكیلاتشان فرو مىریزد، منزوى و تحقیر مىشوند، نه از حمایت مردم برخوردارند و نه از حمایت حكومتها. «ما لهم فى الارض من ولىٍ ولانصیر»
125) نظیر آیهى 62 همین سوره: «اللَّه ورسوله احقّ ان یرضوه» و نفرمود: «یرضوهما».
126) یحسبون كل صیحةٍ علیهم» منافقون، 4.