ترجمه
و هیچ جنبندهاى در زمین نیست، مگر آنكه روزى او بر خداست و او قرارگاه دائمى و جایگاه موقّت او را مىداند. همه در كتاب آشكارى ثبت است.
نکته ها
كلمهى «دابّة» از «دَبیب» به معناى آهسته راه رفتن و قدمهاى كوچك برداشتن است، ولى به هر جنبندهاى اطلاق مىشود.
«رزق» به معناى بخشش مستمرّ است، چه مادّى و چه معنوى، و لذا در دعا مىخوانیم: «الّلهم ارزقنى... قلباً خاشعاً... و لساناً ذاكراً... وعلماً نافعا»(7) رزقى كه خداوند مىدهد از هر جهت مناسب با موجودات است، مثلاً غذاى كودك در شكم مادر به تناسب نیاز او تغییر مىكند تا آنكه پس از تولّد تبدیل به شیرى گوارا مىشود و الاّ انسان با چه قدرتى مىتوانست به نوزاد در رحمِ مادر غذا برساند و یا نوزاد چگونه مىتوانست غذاى خود را بدست آورد. «و كایّن من دابةٍ لاتحمل رزقها الله یرزقها»(8)
«مستقرّ»، به معناى جایگاه ثابت و «مستودع» به معناى ودیعه گذاشتن و گرفتن آن است كه كنایه از جایگاه موقّت است.
حضرت علىعلیه السلام در وصیّت به فرزندش امام حسن مىفرماید: رزق دوگونه است: نوعى از آن را باید با تلاش و كوشش بدست آورى و نوعى دیگر خود به سراغ تو مىآید.(9) (مثل نور، باران وهوا در طبیعت و هوش، حافظه واستعداد در انسان)
پس مراد آیه آن نیست كه در گوشهاى بنشینیم و منتظر نزول غذاى آسمانى باشیم، بلكه منظور آن است كه هم كار و تلاش داشته باشیم و هم آنچه را بدست مىآوریم رزقى از جانب خدا بدانیم، لذا همهى پیشوایان دینى ما كار مىكردهاند.
لازمهى رزقرسانى به همهى موجودات، علم به مكان و نیاز آنهاست، باید یك سیستم بسیار دقیق وجود داشته باشد كه آخرین آمار، آخرین نیازها و آخرین قرارگاه را بداند. تعداد انسانها و حیوانات از دریایى، هوایى و صحرایى و همهى موجودات ریز و درشت با ویژگىهاى گوناگون و نیازهاى بسیار متنوّع آنان را بداند. «یعلم مستقرها و مستودعها»
اگر همهى امور در كتاب مبین است «كلٌ فى كتاب مبین»، پس كسى كه علم كتاب را داشته باشد، همه چیز را مىداند. در آیه آخر سورهى رعد مىخوانیم: به كفّار بگو: شاهد من خداوند است و كسى كه علم كتاب را دارا است. روایات شیعه و سنّى مىگویند كه مراد از این شخص حضرت على علیه السلام است.
خداوند دو سنّت دارد: یكى سنّت رزق رسانى و یكى سنّت اجراى امور از طریق اسباب و وسایل، بنابراین رسیدن به رزق منافاتى با قانون تلاش انسانها ندارد.
7) بحار، ج 95، ص 258.
8) عنكبوت، 60.
9) بحار، ج 5، ص 147.
پيام ها
1- موجود زنده، حقّ تغذیه دارد و خداوند این حقّ را بر خود واجب كرده است. «ما من دابّة فى الارض الاّ على اللّه رزقها»
2- رزق ما بدست خداست، در برابر دیگران گردن خم نكنیم. «ما من دابّة... الاّ على اللّه رزقها»
3- دربارهى روزى، نه حرص بورزیم و نه بترسیم. «و ما من دابّة ... الاّ على اللّه رزقها»
4- خداوند، هم منابع رزق را در اختیار ما قرار داده و هم عقل و وسیلهى استخراج، اكتشاف و تحصیل آن را به ما عطا كرده است.«الاّ على اللّه رزقها»
5 - هركجا برویم، زیر نظر خدا هستیم. چه در سفر و چه در حضر. «یعلم مستقرّها و مستودعها»
6- همهى اطلاعات و آمار این جهان به طور دقیق در مركزى ثبت و ضبط مىشود. «كلٌ فى كتاب مبین»