ترجمه
و من نفس خود را تبرئه نمىكنم، چرا كه نفس آدمى بدون شك همواره به بدى امر مىكند، مگر آن كه پروردگارم رحم كند كه همانا پروردگار من آمرزندهى مهربان است.
نکته ها
در قرآن براى نفس، حالاتى بیان شده است از جمله:
1. نفس امّاره كه انسان را به سوى زشتىها سوق مىدهد و اگر با عقل و ایمان مهار نشود، انسان یكباره سقوط مىكند.
2. نفس لوّامه، حالتى است كه انسان خلافكار خود را ملامت و سرزنش مىكند و اقدام به توبه و عذرخواهى مىكند. و در سوره قیامت از آن یاد شده است.
3. نفس مطمئنّه، حالتى است كه تنها انبیا و اولیا وتربیت شدگان واقعى آنان دارند ودر هر وسوسه وحادثهاى، پیروزمندانه بیرون مىآیند و دلبستهى خدایند.
یوسفعلیه السلام عدم خیانت و سربلندى خود را در این آزمایش، مرهون لطف و رحم خداوند مىداند و به عنوان یك انسان كه داراى طبیعت انسانى است، خود را تبرئه نمىكند.
در روایات متعدّد، خطرات نفس مطرح شده و راضى بودن از نفس را نشانهى فساد عقل و بزرگترین دام شیطان دانستهاند.(81)
امام سجادعلیه السلام در دعاى مناجات الشاكّین، براى نفس پانزده خطر بیان نموده كه توجّه به آن مفید است.
81) غررالحكم.
پيام ها
1- هرگز خود را به پاكى مستائیم و تبرئه نكنیم. «ما اُبرّء نفسى»
2- شرط كمال آن است كه حتّى اگر همه مردم او را كامل بدانند، او خود را كامل نداند. در ماجراى حضرت یوسف، برادران، همسر عزیز مصر، شاهد، پادشاه، شیطان، زندانیان همه گواهى به كمال او مىدهند، ولى خودش مىگوید: «ما اُبَرّء نفسى»
3- خطر هواى نفس جدّى است، آن را ساده ننگرید. «انّ النفس لامّارة بالسوء» در آیه، چهار نوع تأكید بكار رفته است. (انّ، لام تأكید، صیغهى مبالغه و جملهى اسمیه)
4- انبیا با آنكه معصوماند، اما غرائز انسانى دارند. «انّ النفس لامّارة بالسوء»
5 - هم از پاكى و عفّت خود در برابر تهمتها باید دفاع كرد و هم به شرور نفس اعتراف نمود و به خدا پناه برد. «انّ النّفس لامّارة بالسوء»*
6- نفس، خواهش خود را تكرار مىكند تا انسان را گرفتار كند. «لامّارة»
7- نفس انسان به طور طبیعى وغریزى، اگر در مدار لطف حقّ قرار نگیرد، گرایش منفى دارد. «لامّارة بالسّوء»
8 - تنها رحمت او مایه نجات است. اگر انسان به حال خود رها شود، سقوط مىكند. «الاّ ما رحم»
9- یوسف، تحت تربیت مخصوص خداوند است. كلمه «ربّى» تكرار شده است.
10- مربّى باید رحمت و بخشش داشته باشد. «انّ ربّى غفور رحیم»
11- بخشودگى، مقدّمهى دریافت رحمت الهى است. اوّل مىفرماید: «غفور» بعد مىفرماید: «رحیم»
12- علىرغم تمام خطرات، از رحمت او مأیوس نشویم. «غفور رحیم»