ترجمه
بگو: آیا شما را خبر دهم كه زیانكارترین مردم كیست؟
آنان كه در زندگى دنیا تلاششان گم و نابود مىشود، در حالى كه مىپندارند (همچنان) كار شایسته و نیك انجام مىدهند.
نکته ها
در روایات، این آیه به منكران ولایت امیرمؤمنان علىعلیه السلام(107) و كسانى كه در انجام حج، امروز و فردا مىكنند(108) تفسیر شده است.
حضرت علىعلیه السلام فرمود: مصداق آیه، اهل كتابند كه در آغاز برحق بودند، سپس بدعتهایى در دین گذاشتند و گمان مىكردند كه كار نیكى انجام مىدهند. آنگاه فرمود: «و ما اهل النهر منهم ببعید»، نهروانیان دست كمى از آنان ندارند.(109)
امام حسینعلیه السلام در دعاى عرفه مىفرماید: خدایا خوبىهاى ما بدى است و حقیقتهاى ما ادّعایى بیش نیست.
همان گونه كه بهرهمندىها متفاوت و داراى درجاتى است؛ دو برابر، چند برابر، ده برابر: «ضعف، اضعاف، عشرة امثالها» و گاهى هفت صد برابر، «فى كلّ سنبلةٍ مأة حبّة»(110) و گاهى فوق تصوّر، «فلا تعلم نفسٌ ما اُخفى لهم»(111)، ضرر و زیانها نیز داراى مراحل و تفاوتهایى است:
الف: گاهى معاملهى بدى است. «بئسما اشتروا»(112)
ب: گاهى سودى ندارد. «فما ربحت تجارتهم»(113)
ج: گاهى خسارت است. «اشتروا الضّلالة بالهدى»(114)
د: گاهى غرق در زیان است. «لفى خسر»(115)
ه: گاهى خسارت بزرگ و آشكار است. «خسراناً مبینا»(116)
و: گاهى خسارت در تمام ابعاد است. «بالأخسرین اعمالاً»(117)
زیانكاران چند گروهند:
الف: گروهى كه كار نیك نمىكنند.
ب: گروهى كه براى دنیا كار مىكنند، نه آخرت.
ج: گروهى كه كار مىكنند و مىدانند كه كارشان صحیح نیست.
د: گروهى كه در زیانند و مىپندارند كه سود مىبرند.
سه گروه اوّل، ممكن است با توبه به فكر اصلاح خود و جبران بیفتند، ولى گروه چهارم چون به فكر چاره نمىافتند، بدترین مردمند. مثل راهبان مسیحى كه خود را از لذّات حلال دنیا محروم مىكنند ومورد انتقاد انبیا نیز هستند، یا مثل زاهدنماهاى ریاكار.
كسانى كه اعتقادات صحیحى ندارند و از پندارهاى باطل خود پیروى مىكنند، تنها در یك عمل خسارت نمىكنند، بلكه در همهى برنامهها زیان مىبینند. زیرا معیار ارزش هر كارى انگیزهى درست آن است و قرآن نیز با تعابیرى همچون: «أحسب، یحسبون، لا یحسبنّ، أفحسبتم و...» از حسابگرىهاى متّكى به خیال و پندار بىاساس، انتقاد كرده است.
پيام ها
1- پیامبر مأمور بیان سود و زیان واقعى مردم است. «قل... اعمالا»
2- شیوهى پرسش و پاسخ، از بهترین روشهاى آموزش و تربیت است. «هل ...»
3- انسان در معرض غفلت از سود و زیان خویش است. «هل ننبّئكم...»
4- هیچ عملى محو نمىشود، گرچه به نظر گم مىشود. «ضلّ سعیهم»
5 - تكیه بر خیال نكنیم و واقعگرا باشیم. «یحسبون»