ترجمه
(فرعون) گفت: اى موسى! پس پروردگار شما دو نفر كیست؟!
(موسى) گفت: پروردگار ما كسى است كه به هر چیزى آفرینش خاص آن را عطا كرده وآنگاه (آن را به راه كمال) هدایت فرمود.
(فرعون) گفت: پس حال نسلهاى پیشین چگونه است؟!
نکته ها
«بال» به معناى فكر است، ولى به معناى حال نیز بكار مىرود.
آنچه در نزد فرعون مطرح بود، ربوبیّت است، نه الوهیت و خالقیت، زیرا او ادعاى خالقیت نمىكرد و خود نیز الهه داشت؛ «و یَذَرك و الهتك»(73) و سایر كفّار نیز «اللّه» را بعنوان خالق قبول داشتند، «و لئن سألتهم مَن خَلق السّموات و الارض... لیقولُنّ اللّه»(74)، بلكه ادعاى فرعون، رهبرى و حاكمیّت مطلقه خودش بود، از این روى موسى علیه السلام در جواب فرمود: خالق، مدبّر و حاكم هستى یكى است.
همهى انبیا مردم را دعوت به توحید كرده و تنها راه كمال و هدایت را از جانب خدا دانستهاند: حضرت ابراهیم علیه السلام فرمود: «الّذى خلَقنى فهو یَهدین»(75)، خدایى كه مرا آفرید پس او مرا هدایت كرد. موسى علیه السلام فرمود: «أعطى كلّ شىء خلقه ثمّ هَدى»(76) او به هر چیز آفرینش داده و هدایت كرد و حضرت محمّدصلى الله علیه وآله فرمود: «الّذى خلق فَسَوّى، و الّذى قدّر فهَدى»(77) خدایى كه آفرید سپس تعدیل كرد وكسى كه اندازه گرفتوهدایت كرد.
رهبرى حركت وقیام با موسى علیه السلام بود. «یا موسى» اگر چه موسى و هارون به سوى فرعون رفتند و او ابتدا گفت: «مَن ربّكما»، ولى رهبر موسى بود، لذا فرعون بلافاصله اضافه كرد: «یا موسى».
پيام ها
1- آنچه مورد ادّعا و نزاع است، ربوبیّت خداوند است، نه خالقیّت. «مَن ربّكما»
2- روحیّهى استكبار و غرور طاغوتى حتّى در گفتار و شیوهى سؤال نیز مشهود است. به جاى اینكه بپرسد «مَن ربّى»، گفت: «مَن ربّكما»
3- ما از خداوند طلبى نداریم، هر چه هست عطاى اوست. «أعطى كلّ شىء»
4- خداوند یكتا، هم مىآفریند و هم با هدایت تكوینى اداره مىكند. «أعطى كلّ شىء خلقه ثمّ هَدى» (آرى او پس از آفرینش، راه ادامهى زندگى و كمال را نیز در آنان قرار داده است. «ثمّ هدى»)
5 - خداوند به هر موجودى، آفرینش كامل و ویژگىهایى متناسب با او عطا كرده است. «خلقه»
6- لازمهى ربوبیت الهى، هدایت اوست. «ربّنا... ثمّ هدى»
7- ربوبیّت، حقِ كسى است كه آفریدگار است. «ربّنا الّذى اعطى كلّ شىء خلقه»
8 - همهى موجودات، مشمول هدایت الهى هستند. تمام قوانین حاكم بر هستى و غرایز موجود در انسانها و حیوانات، از هدایت الهى است. «خلقه ثمّ هدى»
9- در برابر منطق نباید به راه نیاكان تكیه كرد. «فما بال القرون الاولى»
موسى علیه السلام با منطق سخن مىگوید ولى فرعون، مسیر بحث را به تاریخ مىكشاند، تا عواطف مردم را تحریك كند. «فما بال القرون الاولى»