ترجمه
(او خداوندى بخشنده و) رحمان است كه بر عرش (تخت فرمانروایى هستى)، تسلّط دارد.
آنچه در آسمانها و آنچه در زمین و آنچه در میان آنها و آنچه در زیر زمین است، براى اوست.
و اگر سخنت را آشكار بگویى (و یا پنهان كنى، تفاوتى ندارد)، پس همانا او اسرار (شما) و پنهانتر (از آن) را مىداند.
(زیرا او) خدایى است كه معبودى جز او نیست (و) بهترین نامها براى اوست.
نکته ها
در این چند آیه، چهار صفت از صفات بارز خداوند مطرح شده است؛
الف: خالقیّت. «خَلق الارض والسّموات»
ب: حاكمیّت. «على العَرش استوى»
ج: مالكیّت. «له ما فى السّموات و ما...»
د: عالمیّت. «یعلم السّر و اَخفى»
تسلّط پروردگار بر عرش كه در سورههاى دیگر قرآن با عبارت «اِستوى على العرش» آمده است، كنایه از احاطه و سلطه خداوند بر جهان هستى است. مثلاً وقتى در فارسى مىگویند: فلانى بر تخت نشست، و یا فلانى را از تخت به پایین كشیدند، یعنى او حاكم شد و یا قدرت و حكومت را از او گرفتند.
معمولاً همراه با عبارت «اِستوى على العرش» و شبه آن، جملهاى مىآید كه به منزلهى تفسیر آن است، مانند:
«ثمّ استوى على العرش یغشى اللیل النهار»(7) او بر عرش سلطه دارد و با شب، روز را مىپوشاند؛ «ثمّ استوى على العرش یُدبّر الامر»(8) او بر هستى احاطه دارد و امور را تدبیر مىكند؛ «ثمّ استوى على العرش یعلم ما یلج فى الارض و ما...»(9) او بر هستى تسلّط دارد وهمه چیز را مىداند؛ «ثمّ استوى على العرش مالكم من دونه من ولّى»(10) او بر عرش سلطه دارد و جز او سرپرستى نیست؛ ودر این آیه: «على العرش استوى له ما فى السموات و ما فى الارض»
كلمه «ثَرى» به معناى خاك نمناك است و «تحت الثرى» شامل اموات، گنجها و هر چیز دیگرى كه در خاك پنهان شده مىباشد.
«اسماء حُسنى» همان صفات خداوند است كه بنا بر روایات، 99 اسم مىباشد و اگر در دعا خداوند با این اسامى یاد شود، بركات و آثار فراوانى به همراه مىآورد. اسماى الهى منحصر به اینها نیست و در بعضى ادعیه، مثل دعاى جوشن كبیر، تا هزار اسم ذكر شده است. البتّه توسّل به این اسما، تنها حفظ و قرائت آنها نیست، بلكه باید خود را به آن صفات نزدیك كرد.
مفرد آمدن «الحسنى» با آنكه موصوف آن «اسماء» جمع است، شاید به دلیل مقدّر گرفتن كلمهى «هذه» باشد، یعنى «هذه الاسماء الحسنى»، هرچند نمونههاى دیگرى نیز در قرآن هست، مانند: «مآرب اخرى»(11) و «حدائق ذات بهجة»(12).(13)
در روایات مىخوانیم كه امامان معصومعلیهم السلام فرمودهاند: به خدا سوگند، ما اسماء حسناى الهى هستیم.(14)
امام صادق علیه السلام فرمودند: «سرّ» آن چیزى است كه در دل پنهان مىكنى و «اخفى» آن است كه از ذهنت عبور كرده، ولى آن را فراموش كردهاى.(15) یعنى نه تنها از دیگران پنهان است، بلكه خود نیز از آن غافل شدهاى.
خداوند بر همه چیز آگاه است، «یعلم السّر واَخفى» غیب آسمانها و زمین را مىداند، «اعلم غیب السموات والارض»(16)، حمل مادهى باردار را مىداند، «یعلم ما تحمل كلّ اُنثى»(17)، هدف و معناى نگاهها را مىداند، «یعلم خائنة الاعین»(18)، خطورات قلبى را مىداند، «یعلم ما فى قلوبكم»(19) و هیچ برگى از درخت نمىافتد مگر اینكه او مىداند. «وما تسقط من وَرقة الاّ یعلمها»(20)
7) اعراف، 54.
8) یونس، 3.
9) حدید، 4.
10) سجده، 4.
11) طه، 18.
12) نمل، 60.
13) تفاسیر نمونه، مجمعالبیان، طبرى و تبیان.
14) تفسیر نمونه.
15) تفسیر صافى.
16) بقره، 33.
17) رعد، 8.
18) غافر، 19.
19) احزاب، 51.
20) انعام، 59.
پيام ها
1- تسلّط خداوند بر هستى، رحیمانه است، نه جبّارانه. «الرّحمن على العرش استوى»
2- نزول قرآن جلوهاى از رحمانیّت و اقتدار خداوند بر هستى است. «تنزیلا ممن خلق... الرّحمن على العرش استوى»
3- تسلّط خداوند بر همهى هستى، یكسان است.(21) «على العرش استوى»
4- خداوند، هم آفریدگار هستى است و هم نگهدار و حاكم برآن. «خلق ... على العرش استوى»
5 - خداوند بر تمام آنچه دیدنى و نادیدنى است، آگاهى و مالكیّت مطلقه دارد. «له ما فى السموات... و ما تحت الثّرى»
6- یكى از راههاى جلوگیرى از منكرات، توجّه مردم به علم الهى بر پنهان و آشكار آنهاست. «یعلم السّر وأخفى»
7- نام نیكو وزیبا چه در لفظ و چه در معنا، یك ارزش است و خداوند، هم خود جمیل است و هم بهترین و نیكوترین نامها را دارد. «له الاسماء الحُسنى»
21) تفسیر نورالثقلین ؛ كافى، ج1، ص 128.