ترجمه
(به خاطر بیاورید) هنگامى كه (در جنگ احد به هنگام فرار، از كوه) بالا مىرفتید و به هیچ كس توجّه نمىكردید، (در حالى كه) پیامبر شما را از پشت سرتان فرا مىخواند (كه به جاى خود برگردید). پس به سزاى آن، خداوند غمى بر غمهایتان افزود تا دیگر بر آنچه (از غنائم) از كفتان رفته یا (از آسیب و زخم) بر سرتان آمد، اندوه نخورید و (بدانید كه) خداوند به آنچه انجام مىدهید، آگاه است.
نکته ها
درباره جملهى «فاثابكم غمّاً بغمّ» تفسیرهاى گوناگونى مطرح شد است از جمله:
1- خداوند به لطف خود، غم پسندیدهى پیروزى كفّار بر مسلمانان را جایگزین غم ناپسندِ از دست دادن غنائم ساخت.
2- خداوند به سزاى غمى كه بر دل پیامبر وادار كردید، شما را دچار غم و اندوه فراوان كرد.
3- خداوند به سزاى فرار از جنگ و نافرمانى پیامبر، غمهاى فراوانى را یكى پس از دیگرى بر شما وارد كرد.
بر اساس روایات، تسلّط خالدبن ولید بر مسلمانان موجب افزایش اندوه آنان از شكست در جنگ احد گردید.[165]
165) تفسیر برهان ؛ راهنما.
پيام ها
1- نتیجهى سستى، اختلاف و عدم اطاعت از فرماندهى؛ فرار و سراسیمگى در جبههى نبرد است. «حتّى اذا فشلتم و تنازعتم... اذتصعدون»
2- یاد نقاط ضعف، مایهى بهرهگیرى از تجربههاست. «اذ تصعدون»
3- هنگام خطر، انسان عادّى جز خودش بهفكر دیگرى نیست. «لاتلوونعلىأحد»
4- فریاد رهبر، در افراد ترسو وسست ایمان تأثیرگذار نیست. «والرسول یدعوكم»
5 - اظهار علاقه، در روز آسایش مهم نیست؛ همدلى و همراهى در روزهاى سختى نشانهى دوستى واقعى است. «والرسول یدعوكم...»
6- آنجا كه همه فرار مىكنند، رهبر باید در صحنه بماند و فراریان را فرابخواند. «والرسول یدعوكم...»
7- یك لحظه غفلت و كوتاهى در انجام وظیفه، موجب هجوم ناگوارىهاى پىدرپى مىشود. «غمّاً بغمّ»
8 - از ناگوارىهاى گذشته درس بگیرید و دیگر بر از دستدادن اموال دنیا و یا چشیدن مصیبتها، اندوه نخورید. «لكیلا تحزنوا على ما فاتكم و لا ما اصابكم»