ترجمه
و پیش از اینان چه بسیار نسلهایى را كه نیرومندتر از ایشان بودند و (با قدرت و خود و كشورگشایى) به شهرها نفوذ كردند، هلاك كردیم. آیا (براى آنان) راهگریزى بود؟
همانا در این (تحوّلات تاریخى و هلاك سركشان) پندى هست براى كسى كه دلى (بیدار) دارد و یا با حضور قلب، (به سخنانِ حقّ) گوش فرا دهد؟
نکته ها
«قَرن» یعنى نزدیك شدن دو چیز به یكدیگر. به مردمى كه در یك زمان زندگى مىكنند، «قرن» گفته مىشود. سپس این لفظ بر خود زمان، (صد یا سى سال) اطلاق شده است.
«بَطش» به معناى گرفتن چیزى با قدرت و گاه به معناى جنگ و ستیز آمده است.
«نَقِّبوا» از «نقب» به معناى ایجاد سوراخ یا شكاف و راه نفوذ در دیوار است و كلمه «مَنقبت» از همین ریشه، به كمالاتى گویند كه در روح مردم نفوذ كند.
مراد آیه آن است كه برخى اقوام گذشته، با نفوذ در اقوام دیگر و شكافتن راه و پیشروى، دست به كشورگشایى مىزدند.
منظور از قلب، جسم صنوبرى شكل نیست، بلكه مراد مركز ادراك انسان است. امام كاظمعلیه السلام مىفرماید: منظور از قلب، عقل است.(42)
نظیر این آیه را در سوره ملك مىخوانیم: «لو كنّا نسمع أو نعقل ما كنّا فى أصحاب السعیر»(43) اگر ما حق را مىشنیدیم یا خود تعقّل مىكردیم امروز از دوزخیان نبودیم. در این آیه تعقّل در كنار شنیدن و در آیه مورد بحث، قلب در كنار شنیدن مطرح شده است، پس مراد از قلب همان عقل است.
«القاى سمع» كنایه از گوش دادن و شنیدن به قصد فراگیرى است و به عبارت دیگر، مراد گوش جان است، نه گوش سر.
«شهید» به معناى شاهد و حاضر است. یعنى كسىكه در مجلس حاضر است و با دقّت به سخنان گوش مىدهد، نه آنكه به اصطلاح گوشش اینجاست و خودش جاى دیگر.
42) تفسیر نورالثقلین ؛ كافى، ج1، ص16.
43) ملك، 10.
پيام ها
1- نابودى امّتها و تمدّنهاى گذشته كه به خاطر كفر و شرك بوده، چراغ راه آیندگان است. «و كم أهلكنا»
2- هلاك قدرتمندان متجاوز، مایهى تسلّى و امید اهل ایمان است. «و كم أهلكنا»
3- نابودى قدرتمندان حقّ ستیز، سنّت الهى است. «و كم أهلكنا»
4- علم تاریخ و باستانشناسى، باید سبب شناخت سنّتهاى الهى در تاریخ و راهیابى به پیامهاى الهى گردد. «و كم أهلكنا»
5 - قدرتهاى مادّى، به هنگام قهر الهى بسیار ناچیزند. «أهلكنا... أشدّ... بطشا»
6- كفّار قریش خود را قدرتمند مىپنداشتند، لذا خداوند مىفرماید: ما قدرتمندتر از آنان را نابود كردهایم. «أشدّ منهم بطشاً»
7- قدرت منهاى ایمان، زمینهساز طغیان و تعرّض به دیگران و كشورگشایى مىگردد. «أشدّ بطشاً فنقّبوا فى البلاد»
8 - به هنگام قهر الهى، همه راههاى نجات حتى براى قدرتمندترین افراد به بنبست مىرسد. «هل من محیص»
9- كسانى از تاریخ پند مىگیرند كه یا از درون مستعد باشند، «لذكرى لمن كان له قلب» یا از بیرون حق را بشنوند و بپذیرند. «ألقى السّمع»
10- از حوادث تاریخى به سادگى نگذریم، آنها را تحلیل كنیم و درس بگیریم. كسانى كه از حوادث عبرت نمىگیرند، قلبشان مرده است. «لذكرى لمن كان له قلب أو القى السّمع و هو شهید»
11- شنیدن و گوشدادنى اثر دارد كه با توجّه و حضور قلب باشد. «و هو شهید»