ترجمه
پس آیا به آسمان بالاى سرشان نگاه نكردهاند كه چگونه آن را بنا كردیم و (با ستارگان) زینت دادیم و آن را هیچ شكاف و خللى نیست؟
و زمین را بگستردیم و كوههاى استوار در آن افكندیم و از هر نوع گیاه با طراوت در آن رویاندیم.
تا براى هر بندهاى كه (به سوى حق،) روى مىآورد، مایهى بینش و پند باشد.
نکته ها
«رواسى» جمع «راسیة» به معناى محكم و استوار است.
بیان زوجیّت گیاهان، یكى از معجزههاى علمى قرآن است. «من كل زوج بهیج»
ریشه تعجّب و بعید شمردن معاد، چند چیز است:
الف) مردهاى كه پوسید و خاكش پراكنده شد، چه كسى مىداند كجاست؟
ب) بر فرض ذّرات پراكنده شناخته شوند، با چه قدرتى جمع مىشوند؟
در پاسخ شبهه اول در آیه 4 خواندیم: ما همه ذرّات خاك را مىدانیم و مىشناسیم. «علمنا ما تنقص الارض منهم»
در پاسخ شبهه دوم در این آیات مىفرماید: ما قدرت جمع كردن آن ذرّات را داریم و نمونه قدرت ما را در آسمانها و زمین مشاهده مىكنید كه چگونه آسمانها را برافراشته و زینت دادهایم به گونهاى كه هیچ گونه رخنه و كاستى در آن نیست.
در اسلام تعقّل، تفكّر، بصیرت و معرفت، گام اول است و مناجات، گریه، انابه و عبادت گام بعدى. «تبصرة و ذكرى» اول بصیرت بعد تذكّر. در جاى دیگر مىفرماید: «یتفكّرون فى خلق السّموات والارض ربّنا ما خلقت هذا باطلا سبحانك...»(7) یعنى ابتدا تفكّر و تعقّل مىكنند، آنگاه به ربوبیّت خداوند اقرار مىكنند.
قرآن در ستایش از خردمندان مىفرماید: «اعینهم تفیض من الدمع مما عرفوا من الحقّ»(8) اشك آنان برخاسته از فكر، معرفت و بصیرت است، نه بر اساس عادت و احساسات.
7) آلعمران، 191.
8) مائده، 83.
پيام ها
1- طبیعت، كلاس خداشناسى است. «أفلم ینظروا الى السّماء...»
2- با بیان نمونهها، مردم را دعوت كنید. (براى امكان معاد، به قدرتنمایى خداوند در آسمان و زمین نظر كنید.) «أفلم ینظروا»
3- كسانى كه در هستى نمىاندیشند و معاد را بعید مىشمارند، قابل سرزنشاند. «أفلم ینظروا»
4- در كرات آسمانى، نظم و قانون حاكم است. «كیف بنیناها... ما لها من فروج»
5 - زمین، كوههاى استوار دارد. «ألقینا فیها رواسى»
6- استحكام و زیبایى، ویژگى آفریدههاى خداوند در آسمان و زمین است. «ما لها من فروج، زیّنا السّماء، القینا... رواسى، زوج بهیج»
7- رویش گیاهان زنده از دل خاك مرده، نمودى از رستاخیز دوباره انسان است. «ذلك رجع بعید... و انبتنا فیها من كلّ زوج بهیج»
8 - نگاه به گیاهان و مناظر طبیعى، عاملى براى ایجاد نشاط و سرور است. «افلم ینظروا... من كلّ زوج بهیج»
9- آن قدر نمونههاى قدرت خداوند را نظر كنید، تا ذرّهاى شبهه باقى نماند. «أفلم ینظروا... بنینا، زیّنا، مددنا، القینا، انبتنا»
10- ارزانترین، عمومىترین، نزدیكترین، سالمترین، بادوامترین، هدفدارترین و جامعترین نشاطها، نگاه در آفریدههاى الهى است. «بهیج»
11- در مكتب انبیا، نگاه باید مقدّمه بصیرت، فهمیدن، هوشیارى و پند گرفتن باشد. «ینظروا - تبصرة - ذكرى»
12- راه بازگشت، بر روى همه باز است. «لكلّ عبد منیب»
13- اگر انسان، دلى براى فهمیدن داشته باشد، تمام هستى (آسمان و زمین) براى او كلاس معرفت است. «تبصرة و ذكرى لكلّ عبد منیب»
14- در مكتب انبیا، زیبایىها و سرورها، وسیله غفلت نیست، بلكه وسیله رشد و قرب است. «زیّنا... زوج بهیج... تبصرة و ذكرى لكلّ عبد منیب»
15- تواضع، زمینه فهمیدن و غرور، باعث محرومیّت است. «تبصرة وذكرى لكلّ عبد»
16- زارى و انابه به درگاه خداوند، لازمه عبودیّت است. «عبد منیب»