ترجمه
(در كتب آسمانى آمده است) هیچ كس بار دیگرى را به عهده نخواهد گرفت.
و اینكه براى انسان جز آنچه تلاش كرده، (بهره دیگرى) نیست.
و اینكه تلاش و سعى او را به زودى به وى بنمایند.
سپس جزاى كامل آن را به او بدهند.
نکته ها
آیات 38 تا 54، تعالیمِ كتابهاى ابراهیم و موسى است كه مورد قبول اسلام است.
«وِزر» به معناى بار سنگین است و به گناه نیز كه در حقیقت بار سنگینى است، گفته مىشود. «وزیر» كسى است كه بار سنگین اداره مملكت را بر دوش مىگیرد.
خداوند توسط كارهاى نیك، بدىها را محو مىكند و یا با توبه و استغفار مىبخشد و یا بدىها را به خوبى تبدیل مىكند، امّا بارگناه كسى را به ناحق به دوش دیگرى قرار نمىدهد.
هنگامى كه خلیفه دوم دستور داد زن حاملهاى را كه مرتكب زنا شده بود، سنگسار كنند، حضرت علىعلیه السلام فرمود: فرزندى كه در شكم دارد چه گناهى كرده است و با تكیه به این آیه «و لاتزر وازرة وزر اخرى» فرمود: صبر كنید تا پس از زایمان حكم اجرا شود.(81)
رسول خداصلى الله علیه وآله فرمود: گناه والدین زناكار بر عهده فرزندى كه از زنا متولد شده نمىباشد و سپس آیه «لاتزر وازرة...» را تلاوت فرمودند.(82)
سؤال: آیه «و أن لیس للانسان الاّ ما سعى» مىگوید: براى انسان بهرهاى نیست مگر آنچه تلاش كرده باشد، در صورتى كه در آیات و روایات دیگر مىخوانیم كه انسان گاهى از طریق شفاعت، به بهشت وارد مىشود.
پاسخ: اولاّ این آیه در ردّ تفكّر جاهلى است كه به یكدیگر مىگفتند: اگر فلان مبلغ را به من بدهى، من بار گناه تو را به عهده مىگیرم. قرآن كریم فرمود: هیچ كس بار گناه كسى را به عهده نمىگیرد و براى هر كس كار و تلاش خودش ثبت مىشود.
ثانیاً آیه، نظر به عدل الهى دارد نه فضل الهى، یعنى طبق عدل، باید كیفر و پاداش هر كس به مقدار تلاش او باشد، ولى خداوند از فضل خود مىتواند لطف كند و پاداش را بیشتر دهد و یا كیفر را كم كند. «و یزیدهم من فضله»(83)
ثالثاً: اگر در روایات مىخوانیم كه هركس سنت خوب یا بدى را در جامعه پایهگذارى كند، در پاداش و كیفر تمام كسانى كه آن راه را رفتهاند، شریك است، این معنا با آیه «لیس للانسان الا ما سعى» منافاتى ندارد، زیرا ایجاد كننده خط حق و باطل نیز با واسطهى دلالت و راهنمایى یا ایجاد مقدّمات و امكانات یا تبلیغات و تشویقات و یا حمایتهاى دیگر مادى و معنوى، به طور غیر مستقیم نوعى تلاش كرده است و بهره گرفتن از آن پاداش بىجهت نیست، چنانكه اگر شخصى در خط صحیح نبود، مشمول شفاعت نمىشد.
در روایات مىخوانیم كه انسان پس از مرگ از كارهاى نیك فرزند صالح خود یا كتاب و موقوفاتى كه از او به یادگار مانده، كامیاب مىشود.(84) و یا در بهشت، نسل صالح انسان به او ملحق مىشود.(85) یا از كار خیرى كه سفارش و وصیت كرده، بهرهمند مىشود.(86)
در تمام این موارد گرچه انسان مستقیماً سعى و تلاشى نكرده، ولى غیر مستقیم از طریق تربیت فرزند صالح، وقف، وصیت یا كتاب خوبى كه به یادگار گذاشته، نقش داشته است.
81) بحار، ج 76، ص 49.
82) تفاسیر راهنما و درّالمنثور.
83) نساء، 173.
84) خصال، ص 151.
85) طور، 21.
86) كافى، ج 4، ص 315.
پيام ها
1- كیفر و پاداش الهى عادلانه است. «لاتزر وازرة وزر اُخرى»
2- به اتكاى دیگران، خود را گرفتار خلاف نكنید كه آنان بار شما را به دوش نخواهند كشید. «لاتزر وازرة وزر اُخرى»
3- در عزل و نصبها، انحرافات بستگان و نزدیكان را به پاى مردم نگذارید.
«لا تزر وازرة وزر اُخرى»
4- هستى، میدان تلاش و كار و نتیجهگیرى است. «و أن لیس للانسان الاّ ما سعى»
5 - ما مكلّف به انجام وظیفهایم، نه حصول نتیجه. سعى و تلاش وظیفه ماست. «الاّ ما سعى»
6- ایمان به بقاى عمل و نظام عادلانه كیفر و پاداش، انسان را در برابر رفتار خود، هم دلگرم و تشویق و هم محتاط و مسئول مىكند. «و انّ سعیه سوف یرى»
7- هیچ عملى در هستى محو نمىشود. «سعیه سوف یرى»
8 - نیكوكاران در دریافت پاداش كار خود، عجله نكنند. «سوف یرى»
9- دنیا، ظرفیّت جزاى كامل را ندارد و باید قیامتى باشد تا حق مطلب ادا شود. «ثم یجزاه الجزاء الاوفى»
10- اقدام انسان، با پاداشهاى بهترى پاسخ داده مىشود. «وَفّى... أوفى»
11- گرچه در دنیا نیز مجازاتهایى هست، امّا مجازات كامل در قیامت است. «الجزاء الاوفى»
12- قیامت داراى مراحل و مواقف متعدّدى است. (از كلمه «سوف» و «ثمّ» استفاده مىشود كه مرحله شهود عمل با مرحله جزاى عمل متفاوت است.)