ترجمه
بدانید كه زندگانى پستِ دنیا، چیزى جز بازى و سرگرمى و زینتطلبى و فخر فروشى در میان خود و افزونطلبى بر همدیگر در اموال و فرزندان نیست، همانند بارانى كه گیاه آن، كشاورزان را به شگفتى وا دارد، سپس خشك شود و آن را زرد بینى، سپس كاه شود و در آخرت، عذابى شدید (براى گنهكاران) و مغفرت و رضوانى(براى اطاعتكنندگان) از جانب خداوند است و زندگانى دنیا جز كالاى فریبنده نیست.
نکته ها
«غَیث» از «غیاث» به معناى باران مفید است، ولى «مطر» شامل باران مضرّ نیز مىشود. شاید به این جهت كه باران، پاسخ ناله ونیاز مردم است، «غیث» نامیده مىشود.
«كُفّار» در اینجا به معناى كشاورزان است نه افراد بىایمان، زیرا در اصل از «كفر» به معناى پوشاندن است و به كشاورز چون بذر افشانى كرده و آن را زیر خاك مىپوشاند، كافر و كفّار نام گرفته است.
«یهیج» از هیجان به دو معنا آمده است: خشكیدن گیاه، جوش و خروش. «حطام» به معناى گیاهى است كه از شدّت خشكیدگى مىشكند، مثل كاه.
لهو و لعب بودن دنیا، چهار مرتبه در قرآن، آن هم در قالب حصر و انحصار آمده است:
1. «و ما الحیاة الدّنیا الاّ لعب و لهو»(74)
2. «و ما هذه الحیاة الدّنیا الاّ لهو و لعب»(75)
3. «انّما الحیاة الدّنیا لعب و لهو»(76)
4. «اعلموا انّما الحیاة الدّنیا لعب و لهو»(77)
شاید از جمع بندى آیات قرآن در مورد دنیا بتوان این گونه استفاده كرد كه هرگاه دنیا را به عنوان هدف و مقصد بنگریم، دنیا وسیله اغفال و غرور خواهد بود ولى اگر دنیا را مزرعه آخرت، مقدّمه و وسیله رسیدن به كمال بنگریم، دنیا و نعمتهاى آن ارزشمند و سازنده خواهند بود؛ بنابر این از همین زندگانى دنیا، گروهى آن گونه بهره مىگیرند كه مغفرت و رضوان الهى را دریافت مىنمایند و گروهى آن گونه كه گرفتار عذاب شدید مىشوند.
این آیه به دوران مختلف زندگى انسان(كودكى و نوجوانى، جوانى و بزرگسالى) اشاره داشته و بیان مىكند كه در هر دورهاى از عمر، یكى از جلوههاى دنیا، انسان را مشغول مىكند؛ دوران كودكى و نوجوانى، مشغول لهو و لعب است، دوره جوانى، در فكر زینت و زیبایى و دوره میانسالى و پیرى، گرفتار تفاخر و تكاثر است.
در آیات قبل سخن از صدقه و قرضالحسنه بود، این آیه موانع و عوامل بازدارنده از انفاق را بیان مىكند.
74) انعام، 32.
75) عنكبوت، 64.
76) محمّد، 36.
77) حدید، 20.
پيام ها
1- شناخت حقیقت دنیا، به دقّت و ژرف نگرى نیاز دارد. «اعلموا»
2- قرآن، دیدگاه انسان را نسبت به دنیا تصحیح مىكند. «و اعلموا انما الحیاة الدنیا»
3- زیبایىهاى دنیا زودگذر است. «و زینة... تراه مصفرّاً»
4- دنیا، همواره بهار و پاییز دارد و هرچه رنگ دنیا داشته باشد، گرفتار برگریزان است. «أعجب الكفّار نباته ثمّ یهیج فتراه مصفرّا ثمّ یكون حطاماً»
5 - بازى وسرگرمى، ویژگى زندگى دنیاست ولى اگر در مسیر درست قرار نگیرد، به عذاب آخرت مىرسد. «لعب و لهو... أعجب الكفّار... و فى الاخرة عذاب شدید»
6- زینتهاى دنیا مثل زیورهاى شخصى وخانه وماشین، اگر موجب فخرفروشى و تفاخر گردد، انسان را به دوزخ مىكشاند. «زینة وتفاخر... فى الآخرة عذاب شدید»
7- كثرت فرزند وافزایش جمعیّت، در صورتى ارزش است كه به كثرتِ دوزخیان منجر نشود و فرزندان، با تربیت درست بزرگ شوند. «تكاثر فى... الاولاد... و فى الآخرة عذاب شدید»
8 - دنیا براى عدهاى موجب فریب و كیفر است، «فى الاخرة عذاب شدید» براى مؤمن، اسباب رشد و تكامل و كسب مغفرت و رضوان الهى است. «انما الحیاة الدنیا... و مغفرة من اللّه و رضوان»
9- تا لغزشها برطرف نشود، دستیابى به رضوان الهى سخت خواهد بود. «مغفرة من اللّه و رضوان»
10- عذاب شدید، عكس العمل كار خود انسان است، ولى آمرزش و لطف از جانب خداست. «مغفرة من اللّه»،(مغفرت و رضوان را به خدا نسبت داد)
11- باید انسان بین بیم و امید باشد. «عذاب شدید و مغفرة من اللّه و رضوان»
در تعلیم و تربیت، سه اصل لازم است: تبیین، تمثیل و نتیجهگیرى. «اعلموا» براى تبیین است، «كمثل غیث» براى تمثیل و «عذاب شدید و مغفرة» نتیجهگیرى است.