ترجمه
آنان كه بخل مىورزند و مردم را به بخل ورزیدن فرمان مىدهند و هر كس (ازانفاق و قرض) روىگرداند، پس بىشك خداوند خود بىنیاز و ستوده است.
نکته ها
ریشه بخل، حفظ برترى و فخر فروشى است، زیرا اگر نعمتها در دست دیگران نیز باشد، وسیله فخر فروشى از دست مىرود.
امام علىعلیه السلام در خطبه 183 نهجالبلاغه مىفرماید: «فاللّه اللّه مَعشَر العباد و انتم سالمون فى الصحة قبل السُقم و فى الفُسحَة قبل الضیق فاسعوا فى فَكاكِ رِقابِكم من قبل ان تُغلَق رهائنُها أسهِروا عیونكم و أضمِروا بطونكم و استعمِلوا اقدامكم و انفقوا اموالكم و خذوا من اجسادكم فجودوا بها على انفسكم و لا تبخلوا بها عنها فقد قال اللّه سبحانه: «ان تنصروا اللّه ینصركم و یثبّت اقدامكم» و قال تعالى: «من ذا الّذى یقرض اللّه قرضاً حسنا فیضاعفه له و له اجر كریم» فلم یَستنصِركم من ذُلّ و لم یَستقرضِكم من قُلّ استنصرَكم و له جنود السموات و الارض و هو العزیز الحكیم و استقرضكم و له خزائن السموات و الارض و هو الغنىّ الحمید و انّما اراد ان یَبلوكم ایّكم احسن عملاً فبادروا باعمالكم تكونوا مع جیران اللّه فى داره»
خدا را خدا را در نظر بگیرید، اى گروه بندگان! در این حال كه در نعمت تندرستى غوطهورید، پیش از آنكه بیمارى به سراغتان آید، و در این حال كه در گشایش و آسایش به سر مىبرید پیش از آنكه تنگناهاى زندگى شما را در خود فرو برد. پس بكوشید در آزادسازى گردنهایتان پیش از آنكه با زنجیرهاى گرو بسته شوید.
شبزندهدارى كنید و شكمهایتان را خالى نگهدارید. در راه خیرات گامهایى بردارید و اموالتان را به مستمندان انفاق كنید. از بدن مادّى بگیرید و براى پیشبرد نفوستان بهرهها بردارید و به خاطر علاقه به بدن، از رشد نفوس خود بخل نورزید. خداوند سبحان فرموده است: اگر خدا را یارى كنید، خدا هم شما را یارى مىكند و شما را ثابت قدم مىدارد و فرمود: كیست كه خداوند را قرض نیكو دهد تا خداوند چندین برابر براى او بیافزاید و براى اوست پاداشى بزرگ. خداوند، از روى ذلّت و خوارى، از شما یارى نخواسته و یا براى جبران كمبود خود، از شما قرض نخواسته است. از شما یارى خواسته در حالى كه سپاهیان آسمانها و زمین به فرمان او هستند و او عزیز و حكیم است. از شما وام خواسته در حالى كه خزائن آسمانها و زمین از آنِ اوست و او تنها بىنیاز و شایسته حمد و ستایش است.
و جز این نیست كه خداوند اراده كرده است شما را بیازماید تا آن كس كه عملش نیكوتر است، بروز نماید. پس با اعمال نیكوى خود بر دیگران پیشدستى كنید، باشد كه در بارگاه خداوندى با همسایگان ویژه خداوند دمساز باشید.
سیماى بخل در روایات
حضرت علىعلیه السلام از فرزندش امام حسنعلیه السلام پرسید: شُحّ چیست؟ پاسخ فرمود: «ان ترى ما فى یدك شرفاً و ما انفقت تلفا»(83) آنچه را در دست دارى مایه شرافت خود بدانى و آنچه را انفاق مىكنى، تلف شده بپندارى.
«البخل بالموجود سوء الظّن بالمعبود»(84) بخل، نشانه بدگمانى به خداست.
امام صادقعلیه السلام، یك شب در حال طواف، چنین دعا مىكرد: «اللّهم قِنى شحّ نفسى»(85) خدایا! مرا از بخل حفظ فرما.
بخل فقط در مال نیست، بلكه در احترام به مردم نیز برخى بخل مىورزند. «البخیل من بخل بالسلام»(86)، آنكه در سلام بخل ورزد، بخیل است.
«البخل باخراج ما افترض اللّه من الاموال اقبح البخل»(87) بدترین بخل، بخل در پرداخت واجبات مالى چون خمس و زكات است.
«البخیل حقاً مَن ذُكرت عنده فلم یُصلّ علىَّ»(88) پیامبر فرمود: بخیل حقیقى، كسى است كه نام من نزد او برده شود، ولى او بر من درود و صلوات نفرستد.
«لاتدخلن فى مشورتك بخیلا»(89) افراد بخیل را طرف مشورت خود قرار ندهید.
«النظر الى البخیل یقسى القلب»(90) نگاه به بخیل، انسان را سنگدل مىكند.
83) بحار، ج 73، ص 305.
84) غررالحكم.
85) بحار، ج 70، ص 301.
86) بحار، ج 70، ص 305.
87) غررالحكم.
88) بحار، ج 73، ص 306.
89) نهجالبلاغه، نامه 53.
90) بحار، ج 78، ص 53.
پيام ها
1- بخل كردن و سفارش نمودن به بخل، از نشانههاى افراد متكبّر و فخرفروش است. «مختال فخور الّذین یبخلون و یأمرون النّاس بالبخل»
2- بخیل، محبوب خدا نیست. «و اللّه لایحبّ كلّ مختال فخور الّذین یبخلون»
3- گناه آنجا خطرناك مىشود كه سیره انسان شود. «یبخلون و یأمرون... بالبخل»
4- چون بخیل مىداند كه اگر دیگران بخشش كنند، بخل او هویدا و سبب رسوایى او مىشود، به دیگران دستور بخل مىدهد. «یأمرون الناس بالبخل»
5 - بخل، اعراض و رویگردانى از فرمان خداست. «و من یتولّ»
6- غنىّ بودن كافى نیست، حمید و محبوب بودن نزد مردم نیز لازم است كه این امر با انفاق و وام حاصل مىشود. (معمولاً افراد بخیل، غنىّ هستند ولى به خاطر بخل، مورد ستایش مردم نیستند. لذا این آیه درباره خداوند مىفرماید:) «فانّ اللّه هو الغنىّ الحمید»