ترجمه
و آنگاه كه موسى به قوم خود گفت:اى قوم من! با این كه مىدانید من فرستاده خدا به سوى شما هستم، چرا اذیّتم مىكنید؟ پس چون منحرف شدند، خداوند دلهاى آنان را منحرف ساخت و خداوند قوم فاسق را هدایت نمىكند.
نکته ها
«زاغَ» از «زیغ» به معناى انحراف از مسیر حق است. روح انسان به راه مستقیم تمایل دارد و این انسان است كه آن را منحرف مىكند.
در آیات قبل، انتقاد از گفتار بدون عمل بود، در این آیه انتقاد از عمل بر خلاف علم است كه چرا با اینكه مىدانند او پیامبر خداست، او را اذیّت و آزار مىدهند.
خداوند، كیفر و پاداش را بر اساس عدل و حكمت خود و عملكرد انسان قرار مىدهد. او از طریق عقل و فطرت و فرستادن پیامبران مردم را هدایت مىكند، هر كس هدایت را پذیرفت، بر هدایتش مىافزاید: «والّذین اهتدوا زادهم هدى»(9) و هر كس با علم و اراده، راه انحراف را انتخاب كند، خداوند او را رها مىكند. «زاغوا ازاغ اللّه»
آزار و اذیت حضرت موسى و پیامبر اكرم
اذیّتهایى كه قوم موسىعلیه السلام در مورد او روا داشتند، بسیار بود، از جمله مىگفتند:
«لن نؤمن لك حتّى نرى اللّه جهرة»(10) هرگز به تو ایمان نمىآوریم تا این كه خداوند را به طور آشكار ببینیم.
«لن نصبر على طعام واحد»(11) ما بر یك نوع طعام صبر نمىكنیم.
«لن ندخلها حتّى یخرجوا منها»(12) تا آنها از آنجا بیرون نشوند، ما داخل نخواهیم شد.
«فاذهب انت و ربّك فقاتلا انّا هاهنا قاعدون»(13) تو و پروردگارت بروید و با آنها جنگ كنید، ما نشستهایم.
«اجعل لنا الهاً كما لهم آلهة»(14) براى ما نیز خدایى مثل خدایان این بت پرستان، قرار بده.
«قالوا اوذینا من قبل ان تأتینا و من بعد ما جئتنا»(15) اى موسى! ما هم پیش از آمدن تو و هم پس از آن در رنج و شكنجه بودهایم.
پیامبر اكرمصلى الله علیه وآله نیز مورد آزار و اذیّت مشركان و منافقان قرار داشت، چنانكه قرآن مىفرماید:
«و منهم الّذین یؤذون النّبى و یقولون هو اُذن»(16) بعضى (از منافقان) كسانى هستند كه دائم پیامبر را آزار مىدهند و مىگویند او زود باور است.
«والّذین یؤذون رسول اللّه لهم عذابٌ الیم»(17) براى آنها كه پیامبر خدا را اذیّت مىكنند، عذاب دردناك آماده و مهیا است.
«ان ذلكم كان یؤذى النّبىّ فیستحیى منكم»(18) این كار شما پیامبر را آزار مىدهد و او از شما شرم مىكند (كه ناراحتى خود را اظهار كند).
یكى دیگر از آزارهایى كه پیامبر اسلام مىدید، سستى بعضى از مسلمانان براى جهاد بود كه مىگفتند: «انّ بیوتنا عورة»(19) خانههاى ما حفاظ ندارد، «لاتنفروا فى الحّر»(20) هوا گرم است، «بَعُدت علیهم الشقة»(21) راه دور است، «و لاتفتنّى الا فى الفتنة سقطوا»(22) با شركت در جنگ تبوك ممكن است نگاه ما به دختران و زنان رومى بیفتد و گرفتار شویم، اسلحه و امكانات كم است و...
با توجّه به آیات قبل كه فرمود: چرا به گفتار خود عمل نمىكنید و خدا رزمندگان را دوست دارد، معلوم مىشود كه مراد از آزار در این آیه، سستى در جهاد و رفتن به جبهه است.
9) محمّد، 17.
10) بقره، 55.
11) بقره، 61.
12) مائده، 22.
13) مائده، 24.
14) اعراف، 138.
15) اعراف، 129.
16) توبه، 61.
17) توبه، 61.
18) احزاب، 53.
19) احزاب، 13.
20) توبه، 81 .
21) توبه، 42.
22) توبه، 49.
پيام ها
1- تاریخ زندگى حضرت موسىعلیه السلام بخاطر درسها و عبرتهایى كه دارد نباید فراموش شود. «و اذ...»
2- آشنایى با تاریخ بزرگان، سبب تسلّى و دلدارى است. «اذ قال موسى لقومه... لِمَ تؤذوننى»
3- گاهى خودىها بیش از بیگانگان مشكل آفرینى مىكنند. «یا قوم لِمَ تؤذوننى»
4- در نهى از منكر، از اهرم عاطفه استفاده كنید. «یا قوم لِمَ تؤذوننى»
5 - اذیّت یاران، نباید سبب قهر و طرد آنها شود. «یا قوم لِمَ تؤذوننى»
6- علم و آگاهى، مسئولیّت آور است. از آگاهان انتظار مىرود كه به علم خود عمل كنند. «لِمَ تؤذوننى و قد تعلمون...»
7- گفتار و رفتارى كه موجب آزار رهبران دینى شود، به انحراف انسان مىانجامد. «لِمَ تؤذوننى... زاغوا»
8 - انحراف در گفتار و رفتار، مقدّمه انحراف دل و روح و شخصیّت و هویّت و فرهنگ و فكر انسان است. «فلمّا زاغوا ازاغ اللّه قلوبهم»
9- گناه، محرومیّت از هدایت الهى را به دنبال دارد. «واللّه لایهدى القوم الفاسقین»