ترجمه
پس هنگامى كه نماز پایان یافت، در زمین پراكنده شوید و از فضل الهى طلب كنید و خدا را بسیار یاد كنید، باشد كه رستگار شوید.
نکته ها
در فرهنگ قرآن، مالِ دنیا فضل الهى است، لذا در این آیه مىفرماید: «و ابتغوا من فضل اللّه»، بعد از پایان نماز جمعه، به سراغ فضل خدا یعنى درآمد و تجارت بروید. چنانكه در جاى دیگر، آن را «خیر» شمرده و مىفرماید: «ان ترك خیر الوصیّة»(99) اگر كسى خیرى باقى گذارده، وصیت كند كه در اینجا مراد از خیر، مال دنیاست.
پیامبر اكرمصلى الله علیه وآله فرمود: هركس در بازار و محل كسب و كار با اخلاص خدا را یاد كند، در حالى كه مردم از خدا غافلند و به كارهاى خود مشغولند، خداوند براى او هزار حسنه ثبت مىكند و روز قیامت او را مورد مغفرت ویژه خویش قرار مىدهد.(100)
نشاط انسان براى عبادت باید بیش از نشاط او براى كسب درآمد باشد. درباره عبادت فرمود: «فاسعوا الى ذكر اللّه» و در این آیه درباره تجارت مىفرماید: «و ابتغوا من فضله» هر دو كلمه «فاسعوا» و «ابتغوا» به معناى تلاش و حركت است، لیكن در آیه اول واژه «سعى» و حرف «فاء» وجود دارد كه عشق و نشاط و سرعت در آن نهفته است.
فضل الهى گاهى مادّى و گاهى معنوى است. در آیه چهارم همین سوره درباره بعثت پیامبرصلى الله علیه وآله فرمود: «ذلك فضل اللّه یؤتیه من یشاء» و در این آیه درباره كسب و كار و تجارت مىفرماید: «و ابتغوا من فضل اللّه».
99) بقره، 180.
100) تفسیر مجمع البیان.
پيام ها
1- زمان تعطیلى كسب و كار و تجارت به خاطر عبادت، نباید زیاد به درازا كشیده شود. (در آیه قبل، فرمان ترك داد و ستد صادر شد و در این آیه بلافاصله پس از انجام عبادت آن منع برطرف شد). «فاذا قضیت الصّلاة فانتشروا فى الارض...»
2- خداوند، تعطیل بازار مسلمانان و رهاكردن كار، حتى در یك روز كامل را نمىپسندد. «فاذا قضیت الصّلاة فانتشروا»
3- كسب درآمد و دریافت فضل الهى، نیاز به هجرت و حركت و مسافرت در زمین دارد. «فانتشروا فى الارض»
4- در انجام عبادت سرعت بگیرید، «فاسعوا» ولى در كار مادى به سراغ آن روید و نیازى به عجله نیست، زیرا رزق نزد خداوند مقدّر است. «و ابتغوا»
5 - لطف و فضل خداوند بسیار است ولى انسان باید براى به دست آوردن آن تلاش كند. «و ابتغوا من فضل اللّه»
6- در اسلام، تنپرورى ممنوع است. «و ابتغوا من فضل اللّه»
7- دنیا، گوشهاى از فضل الهى است. «من فضل اللّه»
8 - رستگارى، در سایه انجام فرمانهاى الهى است. «فاسعوا... ذروا... وابتغوا... و اذكروا... لعلّكم تفلحون»
9- تلاش براى رسیدن به امور معنوى و مادى، هر دو فرمان خداست. در آیه قبل فرمود: «فاسعوا الى ذكر اللّه» و در این آیه مىفرماید: «و ابتغوا من فضل اللّه»
10- اگر داد و ستد با اراده انسان باشد معاملهاى بیش نیست، «و ذروا البیع»، امّا اگر بعد از انجام عبادت به سراغ داد و ستد رفتیم، به فضل الهى تبدیل مىشود. «و ابتغوا من فضل اللّه»
11- تلاش براى دنیا نباید همراه با غفلت از یاد خدا باشد. «و ابتغوا من فضل اللّه واذكروا اللّه كثیراً»
12- اسلام هم خواهان كیفیّت در عبادت است، «فى صلاتهم خاشعون»(101) و هم به دنبال كمّیّت. «واذكروا اللّه كثیراً»
13- آنجا كه زمینه غفلت و لغزش بیشتر است مثل بازار، یاد خدا ضرورىتر است. «و ابتغوا من فضل اللّه واذكروا اللّه كثیراً»
14- یاد خدا در همه حال لازم است، چه در حال عبادت، «فاسعوا الى ذكر اللّه» و چه در حال تجارت. «و ابتغوا من فضل اللّه واذكروا اللّه»
15- انسان با عملكرد و انتخاب خوب خود مىتواند زمینه رستگارى را فراهم آورد. «فاسعوا... و ابتغوا...و اذكروا... لعلّكم تفلحون»
16- یاد خدا، زمانى عامل رستگارى مىشود كه مداوم و مستمر باشد. «واذكروا اللّه كثیراً لعلكم تفلحون»
101) مؤمنون، 2.