ترجمه
(اى پیامبر!) از تو دربارهى انفال (غنائم جنگى و اموال عمومى) مىپرسند (كه از آن كیست؟) بگو: انفال، از آنِ خدا و پیامبر است. پس، از خداوند پروا كنید و (روابط) میان خودتان را اصلاح كنید و اگر ایمان دارید، از خدا و رسولش اطاعت كنید.
نکته ها
در قرآن حدود 130 بار واژهى سؤال و مشتقّات آن، از جمله 15 بار عبارت «یسئلونك» آمده است.
«انفال» جمع «نَفل»، به معناى زیاده و عطیّه است. چنانكه به زیادتر از نمازهاى واجب، نافله گفته مىشود و عطاى فرزند به حضرت ابراهیم «نافله» به حساب آمده است. «و وهبنا له اسحاق و یعقوب نافلة» [412]
در روایات و كتب فقهى، منابع طبیعى و ثروتهاى عمومى، غنائم جنگى، اموال بىصاحب مثل زمینى كه صاحبش آن را رها كرده و اموال مردگان بىوارث، جنگلها، درّهها، نیزارها، زمینهاى موات، معادن و... همه از انفال محسوب شدهاند. [413]
چون قبل از اسلام، نحوهى توزیع غنائم بر اساس تبعیضات بود، پس از جنگ بدر كه اوّلین جنگ مسلمانان و همراه با غنائم بسیار بود، در اینكه غنائم را چه باید كرد و به چه كسانى مىرسد و چه كسانى اولویّت دارند، نظرهاى مختلفى وجود داشت. سرانجام با سؤال و درخواست مردم از پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله، آن حضرت شخصاً به تقسیم غنائم پرداخت و بطور عادلانه و یكسان میان مردم تقسیم كرد تا تبعیضات موهوم دورهى جاهلى را از میان برداشته و از مستضعفان حمایت كند، هر چند برخى، از این برابرى رنجیدند. [414]
گرچه آیات این سوره دربارهى جنگ بدر است و این آیه نیز بیشتر نظر به غنائم جنگى دارد، ولى اختصاص به آن ندارد. [415]
امام صادق علیه السلام فرمود: سهم خداوند از انفال، زیر نظر رسول خدا صلى الله علیه وآله مصرف مىشود. [416]
در روایات، پاداش اصلاح و آشتى میان مردم، از یك سال نماز و روزهى مستحبّى هم بیشتر ذكر شده است. [417] امام صادق علیه السلام به شاگرد خود مفضّل فرمود: اگر میان دو نفر از طرفداران ما نزاعى پیش آمد، از مال من خرج كن و میان آنان آشتى بده. [418]
در اسلام، تقویت و تحكیم پیوندها و از میان بردن اسباب تفرقه و نفاق به قدرى اهمیّت دارد كه در بعضى مراحل نه تنها اصلاح ذات البین واجب است، بلكه از بیتالمال نیز مىتوان براى آن استفاده كرد. [419]
412) انبیاء، 72
413) تفسیر نورالثقلین؛ بحار، ج93، ص205 وكافى، ج1،ص539
414) تفسیر نمونه؛ فروغ ابدیّت، ج 1، ص 423
415) تفاسیر المیزان و نمونه
416) تفسیر نمونه
417) تفسیر اطیب البیان
418) كافى، ج2، ص209
419) تفسیر نمونه
پيام ها
1- سؤال مردم دربارهى انفال و پاسخ پیامبر صلى الله علیه وآله به آنان، نشاندهندهى دخالت اسلام در شئون اقتصادى جامعه است. «یسئلونك...»
2- مرجع و محلّ بیان احكام و مسائل اقتصادى، رهبر الهى است. «یسئلونك عن الانفال قل»
3- هدف از جهاد در اسلام، پیروزى حقّ بر باطل است. غنائم، مسألهى فرعى و اضافى است. («انفال»، به معناى «زیاده» است.)
4- مالكیّت اموال عمومى از خداست، پس باید در دست مقدّسترین و محبوبترین مردم قرار گیرد. «قل الانفال للّه والرسول»
5 - حكومت اسلامى پشتوانهى اقتصادى مىخواهد و انفال، پشتوانهى نظام اسلامى است. «الانفال للّه والرسول»
6- اسلام براى منابع طبیعى و ثروتهاى عمومى نیز قانون دارد. «الانفال للّه و الرسول»
7- تمام مصارف رسولاللّه، در شعاع اهداف الهى است. «للّه والرسول»
8 - حفظ اموال عمومى، پاكى و پروا لازم دارد. «فاتّقوا اللّه» (زیرا بیتالمال و اموال عمومى، مىتواند بسترى براى سوءاستفاده باشد.)
9- كسى كه قصد اصلاح در جامعه دارد، باید خودش اهل تقوا باشد. «فاتّقوا اللّه و أصلحوا»
10- حفظ وحدت واصلاح میان مردم، بر همگان لازم است. «أصلحوا ذات بینكم»
11- مؤمن باید در میدانهاى اخلاق، جامعه و سیاست، به دستورات الهى عمل كند تا مشروعیّت داشته وبه موفقیّت برسد. «فاتّقوا اللّه و اصلحوا ذات بینكم و أطیعوا اللّه و رسوله»
12- ایمان تنها در قلب نیست، جلوهى خارجى و اطاعت عملى هم مىخواهد. «أطیعوا... ان كنتم مؤمنین»
13- ممكن است كسانى در آزمایش جانفشانى و حضور در جبهه قبول شوند، ولى در آزمایش مالى و تقسیم غنائم و انفال مردود گردند. «ان كنتم مؤمنین»
14- جبهه رفتن به تنهایى نشانهى ایمان كامل نیست، طمع نداشتن به غنائم، حفظ اخوّت و تسلیم در برابر رهبرى هم لازم است. (كلّ آیه)
توضيحات
سیماى سورهى انفال
این سوره هفتاد وپنج آیه دارد و در مدینه نازل شده است.
این سوره به دلیل كلمهى «انفال» كه در آغاز آن آمده و همچنین بیان احكام انفال و ثروتهاى عمومى، به «انفال» نامگذارى شده است.
نام دیگر این سوره، «بدر» است، زیرا بیشتر آیاتش پیرامون جنگ بدر است كه اوّلین نبرد مسلمانان با مشركین مىباشد و مسلمانان از امدادهاى الهى و نصرت خدا برخوردار شدند.
در این سوره، در كنار مطرح شدن جنگ بدر، به طور ظریفى ویژگىهاى سپاه حقّ در مقابل سپاه باطل نیز بیان شده است. همچنین درسهایى از تاریخ پیامبر اسلام وچگونگى رفتار آن حضرت با مسلمانان و مسائلى همچون انفال، بیتالمال، احكام جهاد، غنائم، اسیران و خمس و چگونگى تقسیم آن، ماجراى هجرت و لیلةالمبیت، صفات مؤمنان واقعى، جلوگیرى از اختلاف و تفرقه و... بیان شده است.