ترجمه
و (گروهى دیگر از منافقان) كسانى هستند كه مسجدى براى ضربه زدن به اسلام و براى ترویج كفر و تفرقهافكنى میان مؤمنان و كمینگاهى براى (مساعدت) به دشمنان دیرینهى خدا و پیامبرش ساختند، و همواره سوگند مىخورند كه جز خیر، قصدىنداریم! (ولى) خداوند گواهى مىدهد كه آنان دروغگویانند.
نکته ها
آیه، به داستان مسجد ضرار اشاره دارد كه منافقان به بهانهى افراد ناتوان و بیمار یا روزهاى بارانى، در برابر مسجد قُبا مسجدى ساختند كه در واقع پایگاه تجمّع خودشان بود، و از پیامبر در آستانهى عزیمت به جنگ تبوك، خواستند آنجا نماز بخواند و افتتاح كند. بعد از مراجعت پیامبرصلى الله علیه وآله از تبوك، آیه نازل شد و نیّت شومشان را بر ملا كرد. پیامبر فرمان داد مسجد را آتش بزنند و ویران كنند و محلّ آن را زبالهدان كنند. [156]
طبق بعضى روایات، ساختِ مسجد ضرار در مدینه، به دستور ابوعامر بود. وى كه پدر حنظلهى غسیل الملائكه است، از عابدان مسیحى بود و در قبیلهى خزرج نفوذ داشت. با هجرت پیامبر صلى الله علیه وآله و گسترش و نفوذ اسلام، او به مخالفت با پیامبر پرداخت و نقش منافقانه در جنگ اُحد داشت. سرانجام به مكّه گریخت و از آنجا به روم رفت و از پادشاه روم براى براندازى اسلام كمك خواست. شگفتا كه او رهبر منافقان بود و پسرش حنظله، عاشقِ اسلام و پیامبر و شهید شد! [157]
هنگام دعوت پیامبر براى نماز در مسجد ضرار، سه مسأله را مطرح كردند: عشق به نماز جماعت، عشق به ناتوانان و عشق به رهبر و نماز او. و هر سه منافقانه بود. منافقان همواره چنین بودهاند؛ در برابر موسى، سامرى توطئه مىكند، در برابر مسجد نبوى، مسجد اموى مىسازند و در برابر علىعلیه السلام قرآن بر نیزه مىكنند. همان گونه كه گوسالهى سامرى را سوزاندند، مسجد منافقان را نیز مىسوزانند تا درسى براى تاریخ باشد.
در كوفه و شام نیز به خاطر پیروزى یزید بر امام حسینعلیه السلام مساجدى ساخته شد، كه امامان ما آنها را مساجد ملعونه نامیدند!.
هرگونه ضررى در اسلام ممنوع است، «لاضرر و لاضرار فى الأسلام» [158] از جمله:
الف: ضررهاى جانى. «لایرید بكم العسر» [159]
ب: ضرر به مردم. «لاتعاونوا على الاثم والعدوان» [160]
ج: ضرر به همسر. «لاتضاروهنّ لتضیّقوا علیهن» [161]
د: ضرر به فرزند. «لاتضارّ والدة بولدها» [162]
ه : ضرر به ورثه. «من بعد وصیّةٍ یوصى بها او دینٍ غیرمضارّ» [163]
و: آموزشهاى مضرّ. «یتعلّمون مایضرهم ولاینفعهم» [164]
ز: ضرر در معاملات وبدهكارىها. «ولایضارّ كاتب ولاشهید» [165]
ح: ضرر به مكتب و وحدت. «اتّخذوا مسجداً ضراراً»
156) تفاسیر مجمعالبیان، المنار و نورالثقلین.
157) تفسیر نمونه.
158) وسائل، ج26، ص14.
159) بقره، 185.
160) مائده، 2.
161) طلاق، 6.
162) بقره، 233.
163) نساء، 12.
164) بقره، 102.
165) بقره، 282.
پيام ها
1- دشمن، از مسجد و مذهب، علیه مذهب سوء استفاده مىكند، ظاهر شعارها و القاب، فریبمان ندهد!«اتّخذوا مسجداً ضراراً»
2- توطئهگران مىخواهند حتّى از نمازِ پیامبر نیز به نفع خود سوء استفاده كنند. (با توجّه به شأن نزول)
3- مسجدسازى مهّم نیست، باید انگیزههاى بانیان و متولّیان خالص باشد.«اتّخذوا مسجداً ضراراً و...»
4- در اسلام، هرگونه ضرر، ممنوع است، گرچه تحت عنوانِ مسجد باشد. «اتّخذوا مسجداً ضراراً»
5 - احترام و قداست مسجد، در شرایطى كه مورد سوءاستفاده دشمنان باشد، برداشته مىشود. (با توجّه به شأن نزول)
6- خداوند حامى پیامبر و دین خود مىباشد و از طریق وحى توطئههاى منافقان را افشا مىكند. «و الذین اتّخذوا مسجداً ضراراً...»
7- هر مسجدى كه عامل تفرقه میان مسلمانان باشد، مسجد ضرار است. «اتّخذوا مسجداً... تفریقاً بین المؤمنین»
8 - منافقان در خدمت كفّارند. «ارصاداً لمن حارب اللّه»
9- هنگام جنگ با دشمنان خارجى، از توطئههاى دشمنان داخلى غافل نشویم. منافقان در آستانهى جنگ تبوك از پیامبر مىخواستند تا رسماً پایگاه آنها را افتتاح كند، امّا پیامبرصلى الله علیه وآله، علىعلیه السلام را در مدینه بجاى خود گذاشت و پس از بازگشت، مسجد ضرار را خراب كرد.
10- شكستن وحدت مسلمانان، همطراز كفر است.«كفراً و تفریقاً بین المؤمنین»
11- سوگند دروغ، شیوهى منافقان است. «لیحلفنّ»
12- فریب ادّعاها و تبلیغاتِ حقّ به جانب دشمن را نخوریم. «انْ اردنا الاّ الحسنى»
13- دروغگویى خصلت كفّار و منافقان است. «انّهم لكاذبون»